Zasady opodatkowania przychodów zagranicznych nauczycieli i pracowników naukowych

To, gdzie powinny być opodatkowane dochody zagranicznego pracownika polskiej szkoły lub uczelni, przebywającego w Polsce w celu nauczania lub prowadzenia prac badawczych w większości przypadków zależy od postanowień umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania zawartej z państwem jego stałego miejsca zamieszkania. Zazwyczaj umowy przewidują, że gdy zagraniczny pracownik uczelni lub szkoły przebywa w Polsce krócej niż dwa lata, to jego dochody nie będą opodatkowane w Polsce. Przekroczenie tego limitu powoduje utratę zwolnienia od początku. Są jednak wyjątki od tej zasady.

Ograniczony obowiązek podatkowy

Stosownie do art. 3 ust. 2a updof, osoby fizyczne, jeżeli nie mają na terytorium Polski miejsca zamieszkania, podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów (przychodów) tu osiąganych (ograniczony obowiązek podatkowy). W myśl art. 3 ust. 2b pkt 1 updof, za dochody (przychody) osiągane na terytorium Polski uważa się w szczególności dochody (przychody) z pracy tu wykonywanej na podstawie stosunku pracy i stosunków pokrewnych, bez względu na miejsce wypłaty wynagrodzenia. Ten przepis stosuje się z uwzględnieniem umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, których stroną jest Polska (art. 4a updof).

Zasady wynikające z umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania

Modelowa konwencja w sprawie podatku od dochodu i majątku nie przewiduje odrębnych zasad dla opodatkowania dochodów nauczycieli i pracowników naukowych. Jednak w większości umów podpisanych przez Polskę zawarte są przepisy regulujące opodatkowanie dochodów osób, będących rezydentami jednego z umawiających się państw, które przyjeżdżają do drugiego państwa, w celu nauczania lub prowadzenia działalności badawczej. Każdorazowo trzeba kierować się postanowieniami zawartymi we właściwej umowie o unikaniu podwójnego opodatkowania, gdyż są to indywidualne rozwiązania.

Przykładowo, w przypadku umowy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od majątku (Dz. U. z 2005 r. nr 12, poz. 90) kwestię tę reguluje art. 20. W myśl tego przepisu osoba fizyczna, która przebywa czasowo w jednym umawiającym się państwie w celu nauczania lub prowadzenia prac badawczych na uniwersytecie, w szkole wyższej bądź innej uznanej placówce oświatowej tego umawiającego się państwa, a która ma lub bezpośrednio przed tym pobytem miała stałe miejsce zamieszkania w drugim umawiającym się państwie, podlega zwolnieniu od opodatkowania w pierwszym wymienionym państwie z tytułu wynagrodzenia za nauczanie lub prowadzenie prac badawczych przez okres nieprzekraczający dwóch lat, licząc od dnia jej pierwszego przyjazdu w tym celu, pod warunkiem że będzie ona opodatkowana z tytułu takiego wynagrodzenia w drugim umawiającym się państwie.

Podobnie stanowi art. 19 konwencji między Rzecząpospolitą Polską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od zysków majątkowych (Dz. U. z 2006 r. nr 250, poz. 1840). Dodatkowo przepis ten zawiera zastrzeżenie, że zwolnienie od opodatkowania nie ma zastosowania do wynagrodzenia uzyskiwanego w zamian za prowadzenie prac badawczych, jeżeli takie prace badawcze nie są podejmowane w interesie publicznym, lecz głównie dla prywatnej korzyści określonej osoby lub określonych osób.

W większości umów długość zwolnienia obejmuje dwa lata. Zdarzają się jednak umowy, które ustanawiają inny okres dla zwolnienia. Przykładowo art. 18 umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku (Dz. U. z 1993 r. nr 125, poz. 569 ze zm.) nakazuje uwzględnienie trzech lat (licząc od dnia pierwszego przyjazdu w tym celu). Z kolei art. 20 umowy między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Chińskiej Republiki Ludowej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu (Dz. U. z 1989 r. nr 13, poz. 65) - pięciu lat.

Niektóre umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania nie zawierają odrębnych postanowień dotyczących opodatkowania dochodów profesorów, nauczycieli lub pracowników naukowych. Przykładem jest umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Tureckiej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku (Dz. U. z 1997 r. nr 11, poz. 58). W takim przypadku do dochodów tych osób znajdują zastosowanie inne postanowienia regulujące zasady opodatkowania dochodów, np. przepisy regulujące opodatkowanie dochodów z pracy najemnej, wykonywania wolnych zawodów.